Türkiye'de Sosyal Kredi Sistemi Uygulamaları ve NEXT SOSYAL

Temel Tanım:​

• Devlet kurallarına ne kadar uyduğu
• Finansal yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği
• Sosyal davranışlarının (trafik, çevre, alışveriş, sosyal medya kullanımı vs.) toplum kurallarıyla ne kadar örtüştüğü

Örneklerle Açıklama:​

1. Çin'deki Sosyal Kredi Sistemi (en bilinen örnek)​

• Borçlarını ödemek / ödememek
• Mahkeme kararlarına uyum
• Toplu taşımada uygunsuz davranış (örneğin otobüste yüksek sesle konuşmak)
• Aile içi şiddet
• Trafik kurallarına uymak
• Sahte haber yaymak veya hükümeti eleştirmek (bazı durumlarda)

• Ucuz kredi ve faiz oranları
• Vize işlemlerinde kolaylık
• İyi okullara kabul
• Hızlı internet veya seyahat önceliği

• Uçak / tren bileti alamama
• Çocuklarının iyi okullara girmesinin engellenmesi
• Kamu hizmetlerine erişim kısıtlaması
• Sosyal medya hesaplarının askıya alınması

2. Batı Ülkelerinde Benzer Sistemler (Dolaylı Sosyal Kredi)​

a. Kredi Skoru (Credit Score) – ABD ve Avrupa​

• Bankalar kredi verirken puanınıza bakar.
• Borç ödeme düzeni, kredi kartı kullanımı gibi davranışlar puanınızı belirler.
• Puan düşükse: kredi alamazsınız, ev kiralayamazsınız.

b. Sigorta Şirketleri / İşveren Değerlendirmeleri​

• Bazı sigorta şirketleri trafik ceza puanlarını takip eder, primi artırır.
• İşverenler sosyal medya paylaşımlarını kontrol ederek çalışan almaz.

3. Türkiye’de Uygulamalar​

• Kredi notu (Findeks puanı): Kredi ve banka performansına göre değerlendirme.
• UYAP / Adli sicil kaydı: Kamusal haklara erişimde kullanılabilir.
• SGK / Vergi Uyumu: Vergi ödeyenlere bazı teşvikler veya destekler verilebilir.
• e-Devlet davranış geçmişi (dolaylı olarak): Devlet uygulamalarındaki işlemler kayıt altındadır.

Tartışmalı Yönler​

Sonuç​

1. Niyetin Esas Olması (Niyet Amelden Üstündür)​

“Ameller ancak niyetlere göredir.” (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy, 1)

Genişletmek için tıkla ...

2. Kul Hakkı ve Toplumsal Sorumluluk​

• Trafik kurallarına uymak
• Kamu mallarını korumak
• Borcunu zamanında ödemek
  gibi davranışların izlenmesi, kul hakkını koruma açısından olumlu değerlendirilebilir.

3. Adalet ve Keyfîlik Tehlikesi​

“Şüphesiz Allah, adaletli olmanızı emreder...” (Nahl 90)

Genişletmek için tıkla ...

• Keyfî biçimde uygulanırsa,
• Hükümete muhalif olanlar otomatik olarak cezalandırılırsa,
• Yargı dışı fişleme yapılırsa,

4. Mahremiyet (Hürmet-i Mahrem)​

“Birbirinizin gizli yönlerini araştırmayın...” (Hucurat 12)

Genişletmek için tıkla ...

• Sosyal medya paylaşımları,
• Kameralarla sürekli gözetim,
• Devletin bireyin iç dünyasını yorumlamaya çalışması
  mahremiyet ihlalidir ve İslam’da gıybet, tecessüs gibi davranışlar şiddetle kınanır.

5. Özgür İrade ve İmtihan Bilinci​

“Hanginizin daha güzel amel işleyeceğini denemek için ölümü ve hayatı yaratan O’dur.” (Mülk 2)

Genişletmek için tıkla ...

• Baskıcı yapısıyla bireyi korkuyla yönlendirirse,
• Gerçek tercihi değil, ödül/ceza korkusunu ön plana çıkarırsa,

6. Toplumsal İyiliği Teşvik (Emr-i Bil Ma’ruf)​

“Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten sakındırırsınız.” (Âl-i İmrân 110)

Genişletmek için tıkla ...

• Şeffaf,
• Hakkaniyetli,
• Katılımcı denetim mekanizmalarına sahip olursa,

Genel Değerlendirme:​

Kriter	Uyum	Gerekçesi
Niyet		Sadece dış davranışa odaklanır
Kul hakkı		Toplumsal fayda yönünden olumlu
Adalet		Keyfî uygulamalara açıksa zulme yol açar
Mahremiyet		Tecessüs ve özel hayat ihlali
Özgür irade		Cezaya dayalı yönlendirmeyle özgür tercih zayıflar
Toplumsal fayda		Şartlı olarak ahlâkî yapı güçlenebilir

Sonuç​

• Niyetin göz önünde bulundurulması,
• Adaletin sağlanması,
• Özgürlük ve mahremiyetin korunması gibi şartlara bağlıdır.

1. İslami değerlerle uyumlu olması,
2. Adaleti öncelemesi,
3. Mahremiyet ve özgür iradeyi koruması,
4. Kul hakkını gözetmesi,
5. Toplumsal iyiliği artırması

1. Temel İlke: Ahlâk Temelli, Niyet Odaklı, Adaletli Sistem​

• Sistemin adı bile “Ahlâk ve Güven Skoru” gibi daha yumuşak, İslamî bir temele dayalı olabilir.
• Amaç: Denetlemek değil ahlâkı teşvik etmek, kamusal güveni artırmak.
• Ödül sistemi ön planda olur; cezalandırma ise son çare.

2. Değer Kategorileri ve Puanlama Sistemi (Örnek Model)​

3. Mahremiyet Koruması Şart!​

• Puanlama yalnızca kamusal alanla sınırlı olmalı.
• Ev içi, sosyal medya özel mesajları, dini aidiyet, siyasi görüş gibi konular asla puanlamaya dâhil edilmemeli.
• Kişisel veriler yalnızca kişinin onayıyla ve denetlenebilir bir kurul eşliğinde kullanılmalı.

4. Adalet ve Şura Mekanizmasıyla Yönetim​

• Sistem keyfî değil, şûra (istişare) ile çalışan bağımsız bir kurul tarafından yönetilmelidir.
• Bu kurulda:
  • Alimler (fıkıh ve ahlâk uzmanları)
  • Veri etik uzmanları
  • Vatandaş temsilcileri
  • Teknik uzmanlar bulunmalıdır.

5. Ceza Değil, Teşvik Temelli Ödül Sistemi​

Ödüller Örneği:​

• Toplu taşımada indirim
• İslami eğitim bursu
• Hac / Umre kura önceliği
• Kamu hizmetlerine öncelik
• Mahalle içi saygı/itibar bildirimi (yazılı değil, toplumsal)

Cezalar Çok Sınırlı ve Denetimli:​

• Aşırı borçlu kişi, borç yapılandırılmadan puan düşürülmez
• Şiddet içeren fiiller dışında hiçbir davranış kamuya açık ifşa edilmez
• Hiçbir şekilde kişinin çocuğu veya ailesi etkilenmez

6. Teknolojik Uygulama ve Saydamlık​

• Sistem bir mobil uygulama ya da e-devlet üzerinden kişiye özel olarak çalışmalı.
• Hiçbir şekilde puanlar başkaları tarafından görülemez.
• Kişi hangi davranışın hangi etkiyi yaptığını görmeli.
• Sistem kodları açık olmalı (“açık kaynaklı algoritmalar”).

7. İslami Eğitimi Entegre Etmek​

• Kişinin hatalı davranışı sonrası ona ayet/hadis içeren kısa uyarılar sunmalı.
• Ahlaki gelişimi destekleyici eğitim içerikleriyle kişiyi ıslah etmeli.

8. Toplum İçin Değil, Kişi İçin​

Sonuç: İdeal İslamî Sosyal Kredi Sistemi Şu Şartlarla Kurulabilir​

1. Black Mirror – “Nosedive” (2016)​

Netflix dizisi Black Mirror’un 3. sezon 1. bölümü

Genişletmek için tıkla ...

Konu:​

Neler Oluyor?​

• Yüksek puan alanlar elit sitelerde yaşayabiliyor, öncelikli hizmet alıyor.
• Düşük puan alanlar uçak bileti alamıyor, işe alınmıyor.
• Ana karakter, yapay davranışlarla puanını artırmak isterken sinir krizi geçiriyor, puanı hızla düşüyor ve tüm sistemden dışlanıyor.

Eleştiri:​

• Samimiyet yok oluyor.
• İnsan ilişkileri puana dönüşüyor.
• Devlet değil, toplumun kendisi birbirini cezalandırıyor.

2. George Orwell – “1984” (1949)​

Konu:​

Sosyal Kredi Bağlantısı:​

• Herkes “Tele-ekranlar”la izleniyor.
• Düşünce Polisi, devlet ideolojisine aykırı düşünenleri yakalıyor.
• Bir vatandaşın geçmişteki sadakati bile analiz edilerek ona göre muamele yapılıyor.

Eleştiri:​

• Mahremiyetin tamamen ortadan kalkması.
• Bireysel düşüncenin suç haline gelmesi.
• Mutlak itaate dayalı korku toplumu.

3. Equilibrium (2002)​

Başrol: Christian Bale

Genişletmek için tıkla ...

Konu:​

Sosyal Kredi Bağlantısı:​

• Toplum "uyumlu birey" olmak zorunda.
• Kitap okumak, müzik dinlemek gibi duygusal faaliyetler puan düşürücü "suçlar".
• Yüksek uyum puanı olanlar daha rahat hayat sürüyor.

4. Özgün Kısa Kurgu: “Sıfır Noktası”​

Yıl 2095. İslam Cumhuriyeti adı altındaki otoriter bir devlet, “Takva Kredisi” adlı sosyal puan sistemini uyguluyor.

Genişletmek için tıkla ...

Sistem:​

• Namaz kılan +10 puan
• Cuma’ya gitmeyen -15 puan
• Kadınlarla tokalaşan -30 puan
• Cami inşaatına bağış yapan +40 puan
• Sosyal medyada "şüpheli" içerik beğenen -100 puan

Kahraman:​

5. Özgün Kısa Kurgu: “İyi Vatandaşlar Mezarlığı”​

İnsanlar öldükten sonra bile sistemden silinmez. Hayattaki sosyal puanına göre mezarlık sınıfı belirlenir:

Genişletmek için tıkla ...

• 3000+ puan: Mermer kabir, dijital dua ekranı
• 2000-2999: Sade mezar taşı
• 1000-1999: İsimsiz mezar
• Altı: “Vasiyet uygulanmaz”, defin dahi edilmez…

6. Distopik Tehlikeler Tablosu​

Sonuç: Sosyal Kredi Sistemi = Distopya Potansiyeli​

• Adaletten saparsa,
• Toplum üzerinde korku ve baskı aracı haline gelirse,
• Ahlâk değil, itaati ödüllendirirse,

1. Sistem Adı:​

Birr360 – Ahlâk ve Toplumsal Güven Skorlama Sistemi​

• “Birr”, Kur’an’da geçen kapsamlı iyilik kavramıdır. (Bakara 177)

2. Teknoloji Yığını (Stack):​

3. Ana Modüller​

A. Puanlama Motoru (EthicsScoreEngine)​

• Her eylem, önceden tanımlı bir ahlâk puanı taşır.
• Sistemdeki davranışlar, ayrıntılı olarak açıklanır.
• Kullanıcının izni olmadan hiçbir kayıt alınmaz.

B. Mahremiyet Denetim Katmanı (PrivacyLayer)​

• Her kullanıcı hangi verilerin işlendiğini görebilir.
• “Bu bilgiyi puanlamaya dahil etme” seçeneği vardır.
• Her işlem ve veri kullanımı loglanır ve kullanıcıya rapor edilir.

C. Şûra Onaylı İtiraz Sistemi (ShuraPanel)​

• Kullanıcı bir puanlama sonucuna itiraz edebilir.
• İtirazlar, yapay zekâ + insan şûrası (alim, psikolog, hukukçu) tarafından incelenir.
• İtiraz sonucu gerekçeli açıklamayla kullanıcıya sunulur.

D. Ödül Sistemi (HasenatRewards)​

• Puanı yüksek olanlara toplumsal katkıyı teşvik edecek ödüller:
  • Kamu ulaşımında indirim
  • Hac/Umre kura önceliği
  • Burs başvurularında avantaj
  • Mahallede sosyal temsilcilik
• Ödüller, “ihlası bozmayacak” düzeyde semboliktir.

E. Ahlâkî Eğitim Modülü (TazkiyeCoach)​

• Puan düşüşü yaşayan kullanıcıya kişiselleştirilmiş eğitim önerileri sunar.
• “Sadaka kültürü nedir?”, “Kul hakkı örnekleri” gibi mikro videolar veya makaleler.
• Puan kazanmak yerine ahlâkî bilinç kazanımı amaçlanır.

F. Raporlama ve Şeffaflık (MyBirrReport)​

• Kullanıcı:
  • Davranış-puan ilişkisini görür
  • Hangi kurumdan hangi bilgi gelmiş, takip eder
  • Verisini silme ve düzeltme talebi oluşturabilir

4. Kullanıcı Arayüzü (Kullanıcı Paneli Örneği)​

🧕 Hoş geldiniz, Fatma Yılmaz
────────────────────────────
Birr360 Puanınız: 1180 🌿
Sınıf: "Güvenilir"
────────────────────────────
🔸 Son Etkinlikler:
✓ Sadaka verdi (onaylı belge) .................. +20
✓ Trafik cezası (itiraz ediliyor) .............. -15
✓ Sosyal medya iftirası bildirimi .............. -40
────────────────────────────
📘 Tavsiye Edilen Eğitim:
• “Dijital Gıybet ve Mahremiyet” (Tamamla +10)
────────────────────────────
🎁 Kazandığınız Ödüller:
• Belediye otobüs kartınıza %15 indirim tanımlandı.

5. Etik Kurallar ve Denetim​

• Sistem, asla devlet baskı aracı olarak kullanılamaz.
• Veriler hiçbir üçüncü partiyle paylaşılmaz.
• "Sadaka, namaz, başörtüsü, sakal" gibi İslamî ibadetler sadece kullanıcı talebiyle sisteme puan olarak yansıtılabilir, zorunlu değildir.
• Her yıl bağımsız etik kurulu tarafından denetlenir.

6. Yapay Zekâ ile Denetim (Opsiyonel)​

• Sahte davranışları filtreleme (örneğin kopya sadaka makbuzları)
• Kullanıcının gelişim sürecini analiz edip öneri üretme
• Ancak nihai kararı insan şûrası verir

7. Anlam Felsefesi​

• Bu sistemin amacı: "İyi insan olmak" için rekabet değil, tevazu ve bilinç geliştirmek.
• Kimseye puanı yüzünden rencide edici uyarılar yapılmaz.
• Puan, kul ile Allah arasında bir hesaba da asla dönüşemez.

Sonuç: Birr360 = Teknolojik Teşvik + Ahlâkî Rehberlik​

• Toplumsal bilinç oluşturmak,
• Gizliliği korumak,
• Puanı birer teşvik aracı olarak kullanmak,
• Ve nihayetinde İslam ahlâkının teknolojiyle barışık bir biçimde uygulanabileceğini göstermektir.