Türkiye'de Sosyal Kredi Sistemi Uygulamaları ve NEXT SOSYAL

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Bir süredir toplumumuzdaki sosyal probemlerin nasıl çözüme kavuşturalacağı üzerine düşünüyorum.
Bir dizinin eski bölümlerinden birini izlerken, Çin'de 2014 yılında başlatılan Sosyal Kredi Sistemini hatırladım.
Bu konudaki gelişmeleri öğrenebilmek için yapay zeka ile bir sohbet yaptım.

Sohbet, NEXT SOSYAL uygulamasının Sosyal Kredi Sistemi Uygulamasına EVRİLEBİLECEĞİ yönünde gelişmeye başladı.

Sohbeti paylaşarak sizin düşüncelerinizi öğrenmek istiyorum.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Sosyal kredi sistemi, bireylerin veya kurumların davranışlarını takip edip puanlayan ve bu puanlara göre sosyal ya da ekonomik haklarını belirleyen bir değerlendirme sistemidir. Bu sistem, kişilerin güvenilirlik, itaatkârlık, toplumsal fayda veya hukuka uyum gibi kriterlere göre puanlanmasına dayanır.

---

Temel Tanım:​

Sosyal kredi sistemi, bir kişinin:

• Devlet kurallarına ne kadar uyduğu
• Finansal yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği
• Sosyal davranışlarının (trafik, çevre, alışveriş, sosyal medya kullanımı vs.) toplum kurallarıyla ne kadar örtüştüğü

gibi kriterlere göre puanlanması ve bu puana göre bazı haklara erişiminin ya da kısıtların belirlenmesidir.

---

Örneklerle Açıklama:​

1. Çin'deki Sosyal Kredi Sistemi (en bilinen örnek)​

Başlangıç: Çin’de 2014 yılında başlatıldı. Hedef: “Bir kez güven kaybedenin, her yerde zor durumda kalması.”
Kriterler:

• Borçlarını ödemek / ödememek
• Mahkeme kararlarına uyum
• Toplu taşımada uygunsuz davranış (örneğin otobüste yüksek sesle konuşmak)
• Aile içi şiddet
• Trafik kurallarına uymak
• Sahte haber yaymak veya hükümeti eleştirmek (bazı durumlarda)

Ödüller (yüksek puan alanlar için):

• Ucuz kredi ve faiz oranları
• Vize işlemlerinde kolaylık
• İyi okullara kabul
• Hızlı internet veya seyahat önceliği

Cezalar (düşük puan alanlar için):

• Uçak / tren bileti alamama
• Çocuklarının iyi okullara girmesinin engellenmesi
• Kamu hizmetlerine erişim kısıtlaması
• Sosyal medya hesaplarının askıya alınması

Örnek: Çin’de bir vatandaş borcunu ödemezse puanı düşüyor. Puanı düşükse uçağa binemiyor veya iş başvuruları otomatik reddediliyor.

---

2. Batı Ülkelerinde Benzer Sistemler (Dolaylı Sosyal Kredi)​

Tam anlamıyla sosyal kredi sistemi olmasa da, bazı uygulamalar benzer mekanizmalar içerir:

a. Kredi Skoru (Credit Score) – ABD ve Avrupa​

• Bankalar kredi verirken puanınıza bakar.
• Borç ödeme düzeni, kredi kartı kullanımı gibi davranışlar puanınızı belirler.
• Puan düşükse: kredi alamazsınız, ev kiralayamazsınız.

b. Sigorta Şirketleri / İşveren Değerlendirmeleri​

• Bazı sigorta şirketleri trafik ceza puanlarını takip eder, primi artırır.
• İşverenler sosyal medya paylaşımlarını kontrol ederek çalışan almaz.

Örnek: ABD’de bir kişi sık sık trafik cezası alırsa, araba sigorta primi artar veya iş görüşmesinde elenir.

---

3. Türkiye’de Uygulamalar​

Türkiye'de doğrudan bir sosyal kredi sistemi olmasa da bazı sistemler benzer işlevler taşır:

• Kredi notu (Findeks puanı): Kredi ve banka performansına göre değerlendirme.
• UYAP / Adli sicil kaydı: Kamusal haklara erişimde kullanılabilir.
• SGK / Vergi Uyumu: Vergi ödeyenlere bazı teşvikler veya destekler verilebilir.
• e-Devlet davranış geçmişi (dolaylı olarak): Devlet uygulamalarındaki işlemler kayıt altındadır.

Örnek: Kamu ihalelerine başvuracak bir şirketin SGK borcu varsa, ihale dışı bırakılabilir.

---

Tartışmalı Yönler​

---

Sonuç​

Sosyal kredi sistemi, teknolojik denetimin ve veri analizinin arttığı çağımızda hem fırsatlar hem de tehditler barındıran bir uygulamadır. Doğru kullanılırsa sosyal düzeni güçlendirebilir. Ancak kötüye kullanımı bireysel özgürlükler ve insan hakları açısından ciddi tehlikeler doğurabilir.

Bu sistem hakkıyla işetilebilirse olumlu yönleri çok fazla.
Bir o kadar da suistimale açık..

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

İslam felsefesi açısından sosyal kredi sistemi, ahlâk, adalet, özgür irade ve kamusal denetim kavramları üzerinden çok yönlü şekilde değerlendirilebilir. Bu sistemin özünde insan davranışlarının dışsal ölçütlerle puanlanması yer aldığı için, İslam düşüncesinde temel olan niyet, kul hakkı, adalet, bireysel sorumluluk ve mahremiyet gibi prensiplerle karşılaştırmak gerekir.

---

1. Niyetin Esas Olması (Niyet Amelden Üstündür)​

Hadis:

“Ameller ancak niyetlere göredir.” (Buhârî, Bed’ü’l-Vahy, 1)

Genişletmek için tıkla ...

İslam’da davranışların değerini belirleyen şey sadece dış görünüş değil, niyettir. Sosyal kredi sistemi ise davranışı görünür sonuçlarına göre değerlendirir. Bu da niyetin ihmal edilmesine neden olur.
Çelişki: Bir kişi sosyal görünüm uğruna iyilik yapabilir (örneğin sadaka verir ama puan almak için). Bu ise ihlâsı (samimiyet) zedeler.

---

2. Kul Hakkı ve Toplumsal Sorumluluk​

İslam ahlakı, bireyin toplum içindeki davranışlarının etkilerini önemser. Kul hakkına riayet, komşuluk, çevreye zarar vermeme gibi ilkeler İslam’da önemli yer tutar.
Uyumlu Noktalar:

• Trafik kurallarına uymak
• Kamu mallarını korumak
• Borcunu zamanında ödemek
  gibi davranışların izlenmesi, kul hakkını koruma açısından olumlu değerlendirilebilir.

---

3. Adalet ve Keyfîlik Tehlikesi​

İslam’da adalet, Allah’ın en temel sıfatlarından biridir:

“Şüphesiz Allah, adaletli olmanızı emreder...” (Nahl 90)

Genişletmek için tıkla ...

Eğer sosyal kredi sistemi:

• Keyfî biçimde uygulanırsa,
• Hükümete muhalif olanlar otomatik olarak cezalandırılırsa,
• Yargı dışı fişleme yapılırsa,

bu, zulüm ve adaletsizlik doğurur. İslam’da ise adaletsizliğe göz yumulması, yöneticinin meşruiyetini kaybetmesiyle sonuçlanabilir.

---

4. Mahremiyet (Hürmet-i Mahrem)​

Kur’an:

“Birbirinizin gizli yönlerini araştırmayın...” (Hucurat 12)

Genişletmek için tıkla ...

Sosyal kredi sistemleri, bireylerin kişisel verilerini ve özel yaşamlarını izleyerek puanlama yapar. Bu ise gizliliğin ihlali anlamına gelir.
İslam’a Aykırılık:

• Sosyal medya paylaşımları,
• Kameralarla sürekli gözetim,
• Devletin bireyin iç dünyasını yorumlamaya çalışması
  mahremiyet ihlalidir ve İslam’da gıybet, tecessüs gibi davranışlar şiddetle kınanır.

---

5. Özgür İrade ve İmtihan Bilinci​

Kur’an, insanın dünyada bir imtihan içinde olduğunu vurgular:

“Hanginizin daha güzel amel işleyeceğini denemek için ölümü ve hayatı yaratan O’dur.” (Mülk 2)

Genişletmek için tıkla ...

İslam’a göre birey, özgür iradesiyle doğruyu ve yanlışı seçer. Ancak sosyal kredi sistemi:

• Baskıcı yapısıyla bireyi korkuyla yönlendirirse,
• Gerçek tercihi değil, ödül/ceza korkusunu ön plana çıkarırsa,

imtihan bilinci gölgelenir.

---

6. Toplumsal İyiliği Teşvik (Emr-i Bil Ma’ruf)​

İslam, toplumu iyiye yönlendirmeyi öğütler:

“Siz, insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten sakındırırsınız.” (Âl-i İmrân 110)

Genişletmek için tıkla ...

Eğer sosyal kredi sistemi:

• Şeffaf,
• Hakkaniyetli,
• Katılımcı denetim mekanizmalarına sahip olursa,

kamusal ahlâkı koruma işlevi görebilir. Bu da İslam’da teşvik edilen emr-i bil ma’ruf anlayışıyla uyumlu olabilir.

---

Genel Değerlendirme:​

---

Sonuç​

İslam felsefesi açısından sosyal kredi sisteminin kabul edilebilirliği:

• Niyetin göz önünde bulundurulması,
• Adaletin sağlanması,
• Özgürlük ve mahremiyetin korunması gibi şartlara bağlıdır.

Bu kriterler sağlanmadıkça sosyal kredi sistemi, ahlâkî değil; otoriter ve tehlikeli bir denetim aracı haline gelebilir.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Bir İslam ülkesinde sosyal kredi sistemi kurulmak istenirse, bu sistemin:

1. İslami değerlerle uyumlu olması,
2. Adaleti öncelemesi,
3. Mahremiyet ve özgür iradeyi koruması,
4. Kul hakkını gözetmesi,
5. Toplumsal iyiliği artırması

gibi temel ilkelerle yapılandırılması gerekir.
Aşağıda bu sistemin İslami bir toplumda ideal ve meşru biçimde nasıl tasarlanabileceğini adım adım ele alalım:

---

1. Temel İlke: Ahlâk Temelli, Niyet Odaklı, Adaletli Sistem​

• Sistemin adı bile “Ahlâk ve Güven Skoru” gibi daha yumuşak, İslamî bir temele dayalı olabilir.
• Amaç: Denetlemek değil ahlâkı teşvik etmek, kamusal güveni artırmak.
• Ödül sistemi ön planda olur; cezalandırma ise son çare.

---

2. Değer Kategorileri ve Puanlama Sistemi (Örnek Model)​

Her davranış, kişinin rızası ve şeffaf kriterlerle puanlanır.

---

3. Mahremiyet Koruması Şart!​

• Puanlama yalnızca kamusal alanla sınırlı olmalı.
• Ev içi, sosyal medya özel mesajları, dini aidiyet, siyasi görüş gibi konular asla puanlamaya dâhil edilmemeli.
• Kişisel veriler yalnızca kişinin onayıyla ve denetlenebilir bir kurul eşliğinde kullanılmalı.

İslam’da mahremiyetin ihlali “tecessüs” olarak geçer ve kesinlikle yasaktır.
(Hucurat 12)

---

4. Adalet ve Şura Mekanizmasıyla Yönetim​

• Sistem keyfî değil, şûra (istişare) ile çalışan bağımsız bir kurul tarafından yönetilmelidir.
• Bu kurulda:
  • Alimler (fıkıh ve ahlâk uzmanları)
  • Veri etik uzmanları
  • Vatandaş temsilcileri
  • Teknik uzmanlar bulunmalıdır.

Her ceza veya ödül itiraz edilebilir, şeffaf süreçler açık olmalıdır.

---

5. Ceza Değil, Teşvik Temelli Ödül Sistemi​

Sistem bir ceza sistemi olmaktan ziyade toplumu hayra yönlendiren teşvik sistemi olmalıdır.

Ödüller Örneği:​

• Toplu taşımada indirim
• İslami eğitim bursu
• Hac / Umre kura önceliği
• Kamu hizmetlerine öncelik
• Mahalle içi saygı/itibar bildirimi (yazılı değil, toplumsal)

Cezalar Çok Sınırlı ve Denetimli:​

• Aşırı borçlu kişi, borç yapılandırılmadan puan düşürülmez
• Şiddet içeren fiiller dışında hiçbir davranış kamuya açık ifşa edilmez
• Hiçbir şekilde kişinin çocuğu veya ailesi etkilenmez

---

6. Teknolojik Uygulama ve Saydamlık​

• Sistem bir mobil uygulama ya da e-devlet üzerinden kişiye özel olarak çalışmalı.
• Hiçbir şekilde puanlar başkaları tarafından görülemez.
• Kişi hangi davranışın hangi etkiyi yaptığını görmeli.
• Sistem kodları açık olmalı (“açık kaynaklı algoritmalar”).

---

7. İslami Eğitimi Entegre Etmek​

Sistem sadece puan vermemeli, aynı zamanda:

• Kişinin hatalı davranışı sonrası ona ayet/hadis içeren kısa uyarılar sunmalı.
• Ahlaki gelişimi destekleyici eğitim içerikleriyle kişiyi ıslah etmeli.

Bu, ceza değil nasihat yöntemidir. İslami ahlâkın temelidir.

---

8. Toplum İçin Değil, Kişi İçin​

Batı’daki sosyal kredi sistemlerinde amaç devlete veya topluma sadakat.
İslam’da ise amaç, kişinin Allah’a karşı sorumluluğunu artırmak ve kul hakkını korumaktır.
Sistem; kişisel gelişim, arınma (tezkiye) ve ihsan duygusunu artırmaya hizmet etmelidir.

---

Sonuç: İdeal İslamî Sosyal Kredi Sistemi Şu Şartlarla Kurulabilir​