Sovyetler Birliği (SSCB): Tarihsel, İdeolojik ve Sosyoekonomik İnceleme
1. Giriş
Sovyetler Birliği (SSCB), 1922 yılında resmen kurulan ve 1991 yılında dağılana kadar varlığını sürdüren, 20. yüzyılın en önemli siyasi, ekonomik ve ideolojik aktörlerinden biridir. Resmi adıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, 15 cumhuriyetten oluşan federal bir sosyalist devletti. Başkenti Moskova olan bu yapı, dünya tarihinde ilk kez Marksist-Leninist bir ideolojiyi devlet temeline oturtması bakımından da benzersiz bir örnektir.2. Tarihsel Arka Plan
1917’deki Ekim Devrimi, Rus monarşisini sona erdirip Bolşeviklerin iktidara gelmesini sağladı. Lenin liderliğinde kurulan yeni yönetim, özel mülkiyeti ve kapitalist üretim ilişkilerini ortadan kaldırmayı amaçladı. Lenin’in ölümünden sonra iktidara gelen Josef Stalin, ülkeyi hızla sanayileştiren, ancak aynı zamanda baskıcı politikalar uygulayan bir lider olarak tarihe geçti.1945 sonrası dönemde SSCB, II. Dünya Savaşı’ndan galip çıkan iki süper güçten biri haline geldi ve Soğuk Savaş döneminde ABD ile ideolojik, askerî ve ekonomik rekabete girdi. Bu rekabet, dünya siyasetini onlarca yıl boyunca şekillendirdi.
3. İdeolojik Temeller
SSCB’nin ideolojik yapısı, Marksizm-Leninizm üzerine kuruluydu. Temel ilkeleri şunlardı:- Üretim araçlarının devlet mülkiyetine geçirilmesi,
- Planlı ekonomi modeliyle üretimin merkezi biçimde düzenlenmesi,
- Toplumsal sınıf ayrımlarının ortadan kaldırılması,
- Enternasyonal dayanışma ve işçi sınıfı iktidarı.
4. Ekonomik Yapı ve Planlı Ekonomi
SSCB ekonomisi, merkezi planlama esasına dayanıyordu. Her beş yılda bir hazırlanan Beş Yıllık Planlar, üretim hedeflerini, sanayi politikalarını ve kaynak dağılımını belirliyordu.Bu sistemin avantajları:
- Kısa sürede hızlı sanayileşme,
- Eğitim ve sağlıkta geniş erişim,
- İşsizlik oranının çok düşük olması.
- Verimsizlik, bürokrasi ve yenilik eksikliği,
- Tüketim mallarında kıtlık,
- Rekabetin olmaması nedeniyle kalite sorunları.
5. Toplumsal ve Kültürel Dinamikler
SSCB, okuryazarlık oranını neredeyse %100’e ulaştırarak eğitimde büyük başarı sağladı. Kadınların iş gücüne katılımı arttı ve cinsiyet eşitliği yönünde önemli adımlar atıldı. Bilim, uzay çalışmaları (1957’de Sputnik’in fırlatılması) ve sanatta (özellikle bale, sinema, edebiyat) dünya çapında etkiler yaratıldı.Bununla birlikte, ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve siyasi muhalefet üzerindeki kısıtlamalar ciddi insan hakları ihlallerine yol açtı. Düşünsel çoğulculuk yerini tek parti hegemonyasına bıraktı.
6. Dağılma Süreci
1980’lerin sonunda Mihail Gorbaçov’un glasnost (açıklık) ve perestroika (yeniden yapılanma) politikaları, sistemi reforme etmeyi amaçlıyordu. Ancak bu reformlar, bir yandan bürokratik yapıyı çözmeye çalışırken diğer yandan milliyetçi hareketlerin ve ekonomik krizlerin önünü açtı. 1991’de Baltık devletlerinden başlayarak birlik cumhuriyetleri bağımsızlık ilan etti ve SSCB resmen dağıldı.7. Değerlendirme
Sovyetler Birliği, insanlık tarihinin en büyük toplumsal deneylerinden biri olarak hem büyük başarılar hem de derin hatalar barındırdı.- Ekonomik ve toplumsal olarak milyonlarca insanın yaşam koşullarını iyileştirdi,
- Ancak siyasi baskılar ve kişisel özgürlüklerin kısıtlanması, sistemin meşruiyetini zedeledi.
SSCB tarihte ilk günlük 8 saatlik çalışma kısıtını uygulayan ülkeydi. Bunun dışında 28 günlük yıllık izin, ücretsiz çocuk bakımı gibi hizmetler de verilmiştir çalışanlar için. Çalışmak zorunluydu ama devlet de mezunlara iş vermek zorundaydı. Dolayısıyla işsizlik oranı yüzde 1-2’yi geçmez. Evlerin kalitesi elbet tartışılır ama devlet herkese ev veriyordu, kirası da sembolikti. Evsizlik yoktu yani. Toplu taşıma da sembolik fiyatlarla işletiliyordu vs. Emeklilik yaşı normal işlerde kadınlar için 55, erkekler için 60 idi.
