Levant 4 Önerisinden Levant Bölgesinde Kapsamlı Bir Serbest Ticaret Anlaşmasına Türkiye’nin Rolü

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

14 Mayıs 2028 tarihinde yapılması gereken Genel seçimler öncesinde sağ ve sol kanatlarda yeni partiler kurulacağı ve seçimlerin favori partilerinin bunlar olacağı yönünde bir öngörüm var.

Muhtemelen 2026 sonbaharında yapılacak Anayasa referandumu sonrasında bu partilerin kuruluşu hakkındaki bilgiler kamuoyu ile paylaşılmaya başlanacaktır.

Bu gelişmenin beni ilgilendiren kısmı, bu partilerin SÖYLEMLERİNİN ne olacağıdır?

Yaptığım araştırmalar, AB tam üyeliği ve İslam İşbirliği Teşkilatının siyasi bir birliğe dönüşmesi ihtimallerinin düşük olduğunu gösteriyor.

Ekonomik göstergeler dikkate alındığında, yeni ekonomi politikaları, pandemi dönemi, asrın felaketi ile bozulan ekonominin, seçim döneminde rayına oturmuş olması yüksek ihtimal. Yani partilerin ekonomi konulu vaatleri pek karşılık bulmayacaktır.

Bununla birlikte yargı alanında, yayılan uygulamaların büyük bir kısmının seçim dönemine kadar devam edeceği ön görüldüğünde, yargı düzenlemeleri kaynaklı vaatler karşılık bulacaktır. Bununla birlikte bu vaatler toplumun büyük kısmının ilgisini çekmeyecektir.

Bu nedenle yeni kurulan partilerin, toplumun büyük kısmını heyecanlandıracak, harekete geçirecek, FARKLI bir / birkaç vaatte bulunmasına ihtiyaç vardır.

Yaptığım araştırmalar “Levant” kavramını karşıma çıkardı. Kökeni 2010’lu yıllara dayanan bu kavramın güncellenerek yeni kurulan partilerden birinin SÖYLEMİ olmasını ihtimal dâhilinde buluyorum. Bu düşüncemi forumdaşlarımla paylaşarak düşüncelerini öğrenmek istiyorum.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

2010’lu yıllarda Türk-Arap Ülkeleri İşadamları Derneği (TURAB), “Levant 4” adında bir proje önerisi yapmış; bu öneride Türkiye, Suriye, Ürdün ve Lübnan arasında sınır ticareti, serbest dolaşım, ticari entegrasyon gibi hedeflerin yer alacağı ifade edilmiş.

2019 yılında RAND Corporation (Amerikan düşünce kuruluşu) “Levant Entegrasyonunun Ekonomik Faydalarının Tahmini” başlıklı bir rapor hazırlıyor. Raporda “Levant ülkeleri” grubu Türkiye, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün, Mısır ve ayrıca İsrail-Filistin olarak tanımlanıyor.

14 Ekim 2025 tarihinde ABD Başkanı Donald Trump, Türkiye, Katar ve Mısır tarafından imzalanan Gazze ateşkes anlaşmasının Levant Projesinin gerçekleşmesi yolunda bir adım olduğu iddiaları mevcut. İddiaya göre, Levant projesi ile Ortadoğu barışı sağlanarak Amerika’nın pasifik savaşına hazırlanmasının zemini hazırlanacak.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Beyrut’ta kaldığı Inter Continantal Otel’de düzenlenen Arap Bankalar Birliği Konferansı’nda “2010 Liderlik Ödülü”nü aldıktan sonra yaptığı 26 Kasım 2010 tarihli konuşmada, bölgede Schengen tarzı yapılanma oluşturulması gerektiğini, bunun tüm bölgenin çıkarına olduğunu söylemiş.
Biz de ‘Schengen’ kuralım

Son dönemde arka arkaya Suriye, Libya, Ürdün ve Lübnan ile vizelerin kaldırıldığını hatırlatan Erdoğan, şöyle dedi:
“Hiçbir zararını görmedik. Tam tersine bu vizelerin ne kadar anlamsız olduğunu net gördük.
Vizeleri kaldırmadık halklarımız arasındaki 100 yıllık hasreti kaldırdık. Halklarımız kucaklaşıyor.
İşadamlarımız serbestçe gidip geliyor. Bütün bölgenin insanları hep birlikte kazanıyoruz.
AB ‘Schengen’ diyor. Tamam biz niye kendi aramızda bunun benzerini rahatlıkla yapamıyoruz.
Nedir bu korku, çekince? Bunu anlamak mümkün değil. Bütün bunlardan kimse rahatsızlık duymasın.
Biz bölgede barış, huzur ve istikrar istiyoruz. ”

Genişletmek için tıkla ...

Türkiye Bağlamında “Levant 4” Projesi: Medya & Analizlerde Geçenler​

• TURAB’ın “Levant 4” önerisi
  Türk-Arap Ülkeleri İşadamları Derneği (TURAB), “Levant 4” adında bir proje önerisi yapmış; bu projede Türkiye, Suriye, Ürdün ve Lübnan arasında sınır ticareti, serbest dolaşım, ticari entegrasyon gibi hedeflerin yer alacağı ifade edilmiş.
  Projeyle ilgili sunumlarda, Türkiye’nin coğrafi ve stratejik konumunun avantajı vurgulanmış; proje İstanbul merkezli başlatılmış gibi anlatılmış.
  TURAB’ın açıklamasında, dışişleri bakanları düzeyinde bu dört ülke arasında “uzun vadeli stratejik ortaklık + ekonomik entegrasyon” hedefi içeren bir deklarasyon yapıldığı da belirtilmiş.
• “Levant Doğu Akdeniz Dörtlüsü / Levant Dörtlüsü” adıyla benzer öneriler
  Bazı medya kaynaklarında “Levant Doğu Akdeniz Dörtlüsü Projesi” ya da “Levant Dörtlüsü” ifadeleri kullanılıyor; bu projede de Türkiye, Suriye, Lübnan ve Ürdün’ün bir işbirliği platformu kurması öngörülüyor.
  Bu projede önerilen adımlar arasında:
  • Mersin-Halep-Şam-Amman-Akabe hattı otoyolu/demiryolu bağlantısı,
  • Hicaz demiryolunun rehabilitasyonu,
  • Feribot / Ro-Ro bağlantıları (Mersin-Beyrut, Mersin-Suriye),
  • Ortak bankacılık sistemleri, sınır kapılarının açılması, mal/hizmet standardizasyonu gibi uygulamalar yer alıyor.
  Ayrıca “Levant İş Forumu” gibi bir yapı kurulması, 4 ülkenin iş dünyası temsilcilerinin birlikte çalışması, 14 başlıkta 75 proje belirlenmesi gibi ifade edilen hedefler var.
  Bu önerilerin bazıları gazetecilik ve analiz düzeyinde dile getirilmiş; ancak henüz bu fikirlerle resmi devletlerarası anlaşmaların somutlaştığına dair güçlü kanıtlar görünmüyor.
• “Schengen’e Karşı Levant Dörtlüsü” gibi kavramsal kullanımlar
  “Schengen’e karşı Levant Dörtlüsü” başlıklı yazılarda, Türkiye-Suriye-Lübnan-Ürdün’ün birlikte sınırların açılması, kişilerin ve malların serbest dolaşımı, altyapı projeleri gibi işbirlikleriyle Schengen tipi yerel bir entegrasyon kurması gerektiği önerilmektedir.
  Bu yazılar arasında önerilen adımlarda Mersin-Basra demiryolu, otoyol, uçuş bağlantıları, ortak banka, yatırım teşvikleri gibi hususlar yer alıyor.
• Zaman & aktiflik açısından gerilik
  TURAB’ın “Levant 4” projesi ile ilgili açıklamalar 2010’lu yıllara dayanıyor; kamuoyunda daha çok fikir düzeyinde konuşulmuş. Bu yüzden günümüzde bu kavramın resmi dış politika belgelerinde öncelikli bir “strateji” olarak yer aldığını gösteren güncel kaynaklar çok sınırlı.

---

Değerlendirme: Türkiye Perspektifinden “Levant 4”ün Gerçekliği, Güçlü ve Zayıf Yanları​

Güçlü yanları​

1. Coğrafi avantaj
   Türkiye, doğu-batı ekseninde bir köprü konumunda. Levant bölgesi ile ulaştırma, liman, lojistik rotalarında doğal bir bağlantı noktası. TURAB’ın açıklamalarında bu vurgulanmış.
2. Ekonomik entegrasyon potansiyeli
   Sınır ticareti kolaylığı, ulaştırma hatlarının açılması, banka ve kredi sistemlerinin entegrasyonu gibi adımlar potansiyel ekonomik fayda sağlayabilir.
3. Diplomatik imaj & bölgesel rol vurgusu
   Türkiye’nin bölgesel rolünü genişletme, “etki alanı” algısını güçlendirme, komşularla bağlantıları derinleştirme stratejisine uygun bir tez olarak kullanılabilir.

Zayıf yönleri / Engeller​

1. Siyasi ve güvenlik riskleri
   Suriye iç savaşı, sınır çatışmaları, rejimlerle ilişkiler gibi unsurlar. Suriye’nin istikrarsızlığı bu dört ülke arasında ciddi bir bariyer olarak duruyor.
2. Egemenlik ve sınır politikaları
   Vize kolaylıkları, sınır kapılarının açılması gibi adımlar, güvenlik endişelerini doğurur; bazı devletler egemenlik kaygısıyla temkinli olur.
3. Farklı ekonomik düzey ve altyapı eksiklikleri
   Lübnan, Suriye gibi ülkelerin mali krizleri, altyapı zayıflığı, yatırım bütçesi eksikliği gibi sorunlar; bu ülkelerin entegrasyon kapasitesini sınırlı kılar.
4. Uygulama eksikliği / resmi sahiplenme yokluğu
   “Levant 4” adıyla çok fazla resmi belge, anlaşma veya devlet tasarısı bulunmuyor; genelde düşünce kuruluşu / iş çevresi / medya önerisi düzeyinde kalıyor.
5. Uluslararası aktörlerin tutumu
   ABD, Rusya, İran gibi aktörlerin bölgedeki çıkarları, bu tür bir entegrasyonun nasıl şekilleneceğini etkileyebilir.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Levant Entegrasyon Projesi ya da RAND Raporu’nun “Levant Economic Integration” çalışması adını taşıyan önerisi, Doğu Akdeniz-Levant bölgesindeki ülkeler arasında ekonomik entegrasyon yoluyla bölgesel istikrarı, kalkınmayı ve refahı artırma hedefi taşıyan bir fikir / yol haritasıdır. Aşağıda projenin temel analizi, öngörülen faydaları, zorlukları ve mevcut durumuna dair bilgiler var.

---

Temel Tanım ve Kapsam​

• RAND Corporation tarafından hazırlanan “Estimating the Economic Benefits of Levant Integration” başlıklı rapor, Levant bölgesinde kapsamlı bir Serbest Ticaret Anlaşması (Free Trade Agreement — FTA) aracılığıyla ticaret, yatırım, turizm & seyahat ile vize kolaylıklarını içeren bir entegrasyon öneriyor.
• Bu “Levant ülkeleri” grubuna tipik olarak Türkiye, Suriye, Irak, Lübnan, Ürdün, Mısır ve ayrıca İsrail-Filistin de dahil ediliyor.

---

Önerilen Unsurlar​

Şöyle başlıca mekanizmalar öneriliyor:

---

Beklenen Faydalar​

RAND raporunda öngörülen bazı faydalar şöyle:

• Bölge ülkelerinin ortalama GSYİH’si %3-7 arası artabilir.
• Entegrasyon gerçekleştiği takdirde, 0,7 ila 1,6 milyon yeni iş imkânı oluşabilir.
• Bölgedeki işsizlik oranlarında %9-20 düşüş potansiyeli öngörülüyor.
• Özellikle Suriye’nin yeniden inşası ve genç nüfusun ekonomiye katılımının artması büyük katkı alanları olarak belirtiliyor.

---

Zorluklar ve Engeller​

Her ne kadar faydaları büyük görünse de, projenin önünde bir dizi ciddi engel var:

1. Politik İstikrarsızlık
   Suriye iç savaşı, İsrail-Filistin çatışmaları, Lübnan’daki ekonomik kriz gibi bölgedeki çatışma ve belirsizlikler entegrasyon projelerini zorlaştırıyor.
2. Güvenlik ve Egemenlik Meseleleri
   Ülkelerin sınır güvenliği, vize ve göç politikaları gibi konularda egemenlik kaygıları yüksek, kontrolün paylaşılması veya gevşetilmesi kolay değil.
3. Altyapı ve Kurumsal Kapasite
   Limanlar, sınır kapıları, ulaştırma yolları, gümrük işlemleri gibi altyapılar ve bürokratik süreçler, serbest ticaretin gerektirdiği hız ve kolaylığı sağlayacak durumda olmayabilir.
4. İşbirliği ve Güven Eksikliği
   Bölgede ülkeler arasında siyasi güvensizlik, geçmişteki sınır anlaşmazlıkları, dış müdahaleler vs., karşılıklı işbirliğinin önünü kesen faktörler.
5. Uluslararası Aktörler ve Jeopolitik Rekabet
   Bölgeye dışarıdan müdahil olan güçlerin çıkarları projenin yönünü ve kapsamını etkileyebilir; bazılarının bu tür entegrasyon projelerine şüpheyle yaklaşması muhtemeldir.

---

Mevcut Durum ve Uygulanabilirlik​

• Rapor öneri düzeyindedir; projelerin somut politikalarla, anlaşmalarla ya da kurumlarla tam anlamıyla uygulamaya konduğu bir aşamaya gelmemiştir.
• Ancak bu tip öneriler, bölgesel entegrasyon fikrini kamuoyunda, akademide ve politika yapıcılarda tartışmaya açmıştır. Özellikle Türkiye’de ve bazı Arap ülkelerinde bu entegrasyona dair fikirsel ilgi var.
• Uygulamanın başarıya ulaşabilmesi için, hem politik irade hem de uzun vadeli planlama, ekonomik, lojistik ve kurumsal altyapı yatırımı gerekmektedir.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Aşağıda RAND Corporation’un “Estimating the Economic Benefits of Levant Integration” adlı raporu hakkında derinlemesine bir özet ve analiz bulabilirsin:

---

RAND Raporu: Temel Bilgiler​

• Raporun tam adı: Estimating the Economic Benefits of Levant Integration
• Yazarlar: Daniel Egel, Andrew Parasiliti, Charles P. Ries, Dori Walker
• Yayın tarihi: 2019
• Kurum: RAND Corporation (Amerikan düşünce kuruluşu)
• Amaç: Levant bölgesi ülkeleri arasında kapsamlı bir serbest ticaret / entegrasyon senaryosunun ekonomik etkilerini nicel olarak tahmin etmek.

Raporda, farklı ülkeler arasındaki ticaret engellerinin kaldırılması, yatırım serbestliği, vize kolaylıkları gibi adımlarla entegrasyonun bölge ekonomilerine nasıl etki edebileceği analiz ediliyor.
RAND, aynı zamanda bu modelin senaryolarını sınamak için bir çevrim içi Levant Economic Integration Calculator (Levant Ekonomik Entegrasyon Hesaplayıcısı) da geliştirmiştir.

---

Raporun İçeriği ve Yaklaşımları​

Modelleme ve Senaryolar​

• Rapor, “temkinli senaryo” ile “iyimser senaryo” gibi farklı varsayımlar altında entegrasyonun etkilerini inceliyor.
• Temel değişkenler arasında: tarife indirimi, yatırım engellerinin kaldırılması, gümrük dışı ticaret engellerinin azaltılması, vize kolaylıkları gibi mekanizmalar var.
• Kullanılan zaman ufku genellikle 10 yıl gibi orta vadeli etkiler üzerine.

Öngörülen Etkiler​

Raporda entegrasyon gerçekleşirse bölge ekonomisinde beklenen bazı etkiler şöyle:

• Levant ülkelerinin ortalama GSYİH’si %3 ila %7 arasında artabilir.
• Bölgede 0,7 milyon ile 1,7 milyon arasında yeni istihdam yaratılabileceği tahmin ediliyor.
• İşsizlik oranlarında %8 ila %18 arasında düşüş olabileceği öngörülüyor.
• Bu etkiler, entegrasyonun derinliğine, hangi engellerin kaldırıldığına ve ülke bazında uygulama kapasitesine bağlı olarak değişiyor.

Rapor aynı zamanda ülkeler arasındaki farklılıkları da vurguluyor: örneğin Mısır, Irak, Türkiye, Ürdün, Lübnan ve Suriye gibi farklı ekonomik büyüklük ve yapıya sahip ülkeler entegrasyondan farklı derecelerde fayda sağlayabilir.

---

Güçlü Noktalar / Katkılar​

• Rapor, nicel analizle entegrasyonun olası ekonomik faydalarını somut rakamlarla göstermeye çalışıyor ki bu, tartışmalarda argümanların sağlamlaşmasına katkı sağlar.
• Çevrim içi hesaplayıcı ile farklı senaryoların test edilmesine olanak tanıyor. Karar vericiler ya da araştırmacılar parametrik değişikliklerle “ne olur?” sorularına bakabiliyorlar.
• Rapor, entegrasyonun sadece ekonomik değil, sosyal, istihdam, yeniden yapılandırma gibi çok boyutlu etkilerini de dikkate alıyor.

---

Eleştiriler & Sınırlılıklar​

• Rapor bir modeldir; gerçek dünyadaki politik, sosyal ve güvenlik engellerini tam şekilde modele yansıtmak zordur.
• Entegrasyonun olası faydalarını maksimize edebilmek için istikrar, siyasal işbirliği, güven ortamı gibi unsurların varlığı gereklidir. Rapor da bu şartlara dikkat çekiyor.
• Modelin varsayımları (örneğin tüm tarifelerin kaldırılması, tüm engellerin eşzamanlı azaltılması) bazı ülkeler açısından aşırı iyimser olabilir; pratikte adım adım uygulanma gerekebilir.
• Bazı ülkelerde altyapı eksikliği, kurumsal kapasite yetersizlikleri, risk ve güvenlik problemleri entegrasyonun getirisini düşürebilir.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Levant Entegrasyon Projesi (veya RAND’ın “Levant Economic Integration” modeli) ekonomik olarak cazip görünse de, uygulamaya geçme olasılığı düşük ama tamamen imkânsız değil. Bu olasılığı belirleyen unsurların büyük kısmı jeopolitik, güvenlik, ekonomi ve diplomasi alanlarındaki engellerle ilgilidir.
Aşağıda konuyu gerçekçi analiz, ülke bazlı durum, olasılık tahmini ve gelecek senaryoları çerçevesinde özetledim:

---

1. Uygulama Olasılığını Etkileyen Temel Faktörler​

a. Politik İstikrar ve Bölgesel Güvenlik​

• Suriye iç savaşı, İsrail-Filistin çatışması, Lübnan’ın çöküşteki ekonomisi gibi krizler, bölgesel entegrasyonu fiilen imkânsızlaştırıyor.
• RAND raporu, entegrasyonun ekonomik faydasını yüksek bulsa da, **ön koşul olarak “sürdürülebilir barış”**ı şart koşuyor.
• Şu anda Levant bölgesi, hem İran-İsrail hem Türkiye-Suriye hem de ABD-Rusya çekişmelerinin sahnesi olduğundan politik konsensüs yok.

Sonuç: En büyük engel bu — politik istikrar sağlanmadan ekonomik entegrasyon mümkün değil.

---

b. Ekonomik Kapasite ve Altyapı Eşitsizliği​

• Türkiye ve İsrail dışındaki bölge ülkelerinin çoğu (Lübnan, Suriye, Ürdün, Irak) borç yükü, yolsuzluk, üretim düşüklüğü, altyapı eksikliği sorunları yaşıyor.
• Serbest ticaret için modern gümrük sistemleri, lojistik ağlar, dijital altyapı, finansal sistem entegrasyonu gerekiyor.
• Bu farklar, kısa vadede “ekonomik birlik” değil, ancak “ikili anlaşmalar” düzeyinde işbirliğine olanak verir.

Sonuç: Ekonomik altyapı açısından eşitsizlik yüksek → uygulama zor.

---

c. Egemenlik ve Güvenlik Kaygıları​

• Ortadoğu’daki devletler genelde ulus egemenliği ve sınır güvenliği konularında son derece hassas.
• Vize kolaylıkları, mal-sermaye-serbest dolaşımı gibi adımlar, iç güvenlik endişeleri nedeniyle dirençle karşılanıyor.
• Örneğin Suriye, Türkiye veya İsrail’in karşılıklı sınırlarını ticarete açması politik olarak çok hassas.

Sonuç: Güvenlik politikaları uyum sağlamadığı sürece proje ilerleyemez.

---

d. Küresel Güçlerin Çıkar Çatışması​

• ABD, Rusya, İran, Çin ve AB’nin bölgeye dair çıkarları birbiriyle çelişiyor.
• RAND raporu ABD kaynaklı olduğu için, bazı bölge ülkeleri bunu Amerikan stratejik çıkarlarının aracı olarak görüyor.
• Bu nedenle, özellikle İran, Suriye, Lübnan gibi ülkelerin politik direnç göstermesi bekleniyor.

Sonuç: Jeopolitik rekabet, işbirliği zeminini zayıflatıyor.

---

2. Ülke Bazlı Yaklaşım​

---

3. Genel Uygulama Olasılığı (2025 itibarıyla tahmini)​

---

4. Olası Uygulama Senaryoları​

1. Kademeli Ekonomik İşbirliği Modeli:
   Türkiye-Ürdün-Irak arasında ticaret ve ulaşım altyapısı (ör. Kalkınma Yolu, Basra–Mersin hattı) gibi adımlar, “Levant Entegrasyonu”nun pratik başlangıcı sayılabilir.
2. Alt Bölgesel Mini Bloklar:
   Tam entegrasyon yerine, 2-3 ülke arasında mini anlaşmalar (örneğin Türkiye-Irak; Mısır-Ürdün-İsrail) kurulabilir.
3. Uluslararası Finans Kuruluşları Desteğiyle Yeniden İnşa:
   Dünya Bankası, IMF, AB, Körfez fonları aracılığıyla bölgeye yatırım akışı olursa, ekonomik bağlar güçlenir ve entegrasyon zemini doğar.

---

5. Sonuç​

• Şu anki jeopolitik ortamda Levant Entegrasyon Projesi’nin uygulanabilirliği çok düşüktür.
• Ancak bölgesel barış anlaşmaları, enerji koridoru işbirlikleri (ör. Türkiye-Irak Kalkınma Yolu, Doğu Akdeniz doğalgaz hattı), ve yeni ekonomik ittifaklar (ör. BRICS+ genişlemesi) bu entegrasyonu dolaylı yoldan destekleyebilir.
• Yani proje fiilen değil ama kavramsal olarak bölgesel entegrasyon tartışmalarında yaşamaya devam ediyor.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Halit Ahmet ÇİFTÇİ’nin yazdığı “LEVANT’IN KUTSAL KİŞİLERİ VE MEKÂNLARI” isimli kitapta yer alan içerik aşağıdaki şekildedir.