Lehim Malzemeleri: Kurşunlu, Kurşunsuz, Çekirdekli Lehim - Akışkanlık ve Direnç Karşılaştırması

Merhaba arkadaşlar,

Lehimleme, elektronikle uğraşan herkesin temel taşlarından biridir. Ancak özellikle yeni başlayanlar, hatta bazen tecrübeliler bile "Hangi lehimi kullanmalıyım?" sorusunu sıkça sorar. Lehim seçimi, projenizin başarısını, güvenilirliğini ve hatta sağlığınızı doğrudan etkiler. Gelin bu karmaşık gibi görünen konuyu birlikte masaya yatıralım ve kurşunlu lehim, kurşunsuz lehim ve çekirdekli lehim arasındaki temel farkları, özellikle akışkanlık ve mekanik direnç açısından inceleyelim.

1. Kurşunlu Lehim (Kalay/Kurşun Alaşımı)​

Gelenekselin ve Kolaylığın Temsilcisi

• Genel Bileşim: %60 Kalay (Sn) / %40 Kurşun (Pb) en klasik ve yaygın formüldür. %63 Sn / %37 Pb oranı ise "ötektik" noktada olduğu için daha hızlı katılaşır.
• Akışkanlık (İşlenebilirlik):
  
  • EN BÜYÜK AVANTAJI! Kurşunlu lehim, düşük erime sıcaklığında (yaklaşık 183°C - 190°C) mükemmel bir akışkanlık sergiler. Lehim, sıvı haldeyken çok daha iyi "ıslanır" (wetting), baskı devre üzerinde kolayca yayılır ve en ince bacakların etrafını rahatça sarar. Bu, özellikle el lehiminde hata payınızı azaltır ve işi çok daha kolay hale getirir.
• Mekanik Direnç (Dayanıklılık):
  
  • Oldukça iyi mekanik özelliklere sahiptir. Oluşturduğu bağ, titreşim ve fiziksel strese karşı iyi bir dayanım gösterir. Sökülmesi nispeten daha kolaydır.
• Sağlık ve Çevre:
  
  • EN BÜYÜK DEZAVANTAJI! İçerdiği kurşun, insan sağlığı ve çevre için toksik bir ağır metaldir. Bu nedenle, yeni elektronik cihazlarda RoHS (Zararlı Maddelerin Sınırlandırılması) direktifi gereği kullanımı kısıtlanmıştır. Atık suyu ve havayı solumamaya, ellerinizi lehimledikten sonra yıkamaya özen göstermelisiniz.
• Kime Hitap Eder?
  
  • Hobi amaçlı elektronikle uğraşanlar,
  • Eski tip (RoHS öncesi) cihazları tamir edenler,
  • El lehiminde kolaylık arayan ve yüksek sıcaklıktan çekinenler.

---

2. Kurşunsuz Lehim (Kalay Bazlı Alaşımlar)​

Modern ve Çevre Dostu, Ama Biraz Zorlu

• Genel Bileşim: Kalay (Sn) temellidir. En yaygın olanı %99+ Kalay ve küçük miktarlarda Gümüş (Ag) veya Bakır (Cu) içeren alaşımlardır (örn: Sn96.5/Ag3.0/Cu0.5 - SAC305).
• Akışkanlık (İşlenebilirlik):
  
  • Kurşunsuz lehimin en zorlu yanı budur. Daha yüksek erime sıcaklığına (yaklaşık 217°C - 227°C) sahiptir ve akışkanlığı kurşunlu lehime göre daha düşüktür. Islanması daha zayıf olabilir, "toplanma" eğilimi vardır ve "lehim paslanmaz" (cold solder joint) riski daha yüksektir. Bu nedenle, kullanımı daha yüksek bir ustalık ve kaliteli bir havya gerektirebilir.
• Mekanik Direnç (Dayanıklılık):
  
  • EN BÜYÜK AVANTAJI! Uzun vadede kurşunlu lehime göre daha yüksek mekanik dayanıklılık ve termal gerilim direnci sunar. Özellikle gümüş içeren alaşımlar, oluşturdukları bağın sağlamlığı ile bilinir. Yüksek sıcaklıklara ve termal döngülere daha dayanıklıdır.
• Sağlık ve Çevre:
  
  • Çevre ve insan sağlığı açısından daha güvenlidir. Endüstriyel üretimde ve yeni nesil tüm cihazlarda standarttır.
• Kime Hitap Eder?
  
  • Yeni nesil, RoHS uyumlu cihazlar üreten veya tamir edenler,
  • Profesyonel elektronik mühendisleri ve teknisyenleri,
  • Yüksek güvenilirlik ve uzun ömür gerektiren projelerde çalışanlar.

---

3. Çekirdekli Lehim (İçinde Akışkan Olan)​

Pratikliğin ve Temizliğin Vazgeçilmezi

• Tanım: Bu bir alaşım türü değil, bir formdur. Yukarıda bahsettiğimiz kurşunlu veya kurşunsuz lehim tellerinin içine, lehimleme sırasında oksitleri temizleyen akışkan (flux) doldurulmuş halidir.
• Akışkanlık (İşlenebilirlik): (Akışkan Sayesinde)
  
  • Çekirdekli lehim, işlenebilirliği inanılmaz derecede artırır. Isıtılan lehim eridiğinde, içindeki akışkan da açığa çıkarak lehim yapılan yüzeydeki oksitleri temizler ve lehimin mükemmel şekilde yayılmasını sağlar. Bu, hem kurşunlu hem de kurşunsuz lehimin zorluklarını büyük ölçüde azaltır. Özellikle kurşunsuz lehim kullanırken çekirdekli lehim tercih etmek neredeyse bir zorunluluktur.
• Mekanik Direnç:
  
  • Direnç, kullanılan lehim alaşımının kendisine (kurşunlu/kurşunsuz) bağlıdır. Ancak akışkan sayesinde daha temiz ve kaliteli bir bağ oluştuğu için, teorik olarak o alaşımın sağlayabileceği maksimum direnç elde edilir.
• Önemli Not: Çekirdekli lehim kullandıktan sonra, akışkan artıkları iletken ve zamanla aşındırıcı olabilir. Bu nedenle, özellikle yüksek gerilim veya uzun ömürlü devrelerde bu artıkları izopropil alkol gibi bir solventle temizlemek çok önemlidir.

Sonuç ve Kişisel Tavsiyem​

• Hobiyseniz ve Sağlık Önlemlerinizi Alıyorsanız: Kurşunlu (%60/40 veya %63/37) çekirdekli lehim, size en sorunsuz ve keyifli lehim deneyimini sunacaktır.
• Profesyonel veya Yeni Cihazlarla Çalışıyorsanız: Kurşunsuz (SAC gibi) çekirdekli lehime alışmanız şart. Başlangıçta zorlansanız da, doğru havya ve teknikle üstesinden gelirsiniz. Lehimden sonra temizlik işlemini asla atlamayın.
• Genel Kural: Lehim kalitesi, kullandığınız malzemenin kalitesi ve tekniğiniz kadar iyidir. Kaliteli bir havya, ince uçlar ve temiz yüzeyler, lehim türünden daha kritik olabilir.