İzmir - Klazomenai Örenyeri

On iki İon kenti arasında anılan Klazomenai , Urla-Çeşme yarımadasının kuzey kıyısında, İzmir Körfezi’nin ortalarında yer almaktadır. Klazomenai arazisinin (khora) doğuda Smyrna yakınlarına dek uzandığı sanılmaktadır. Balçova yakınlarındaki Agamemnon Kaplıcaları’nın civarında yer aldığı bilinen Apollon tapınağı kent arazisi içinde kabul edilmektedir. Batıda Erythrai ile sınırının Hypokremnos (İçmeler) civarında olduğu, olasılıkla Gülbahçe Köyü’nün Klazomenai’nin batı sınırını oluşturduğu, güneyde de kent arazisinin Sığacık Körfezi’ne dek uzandığı anlaşılmaktadır.

Klazomenai’de yapılmış ilk bilimsel kazı, 1921 ve 1922’de, Yunan arkeolog G. P. Oikonomos tarafından gerçekleştirilmiştir. 1979 ve 1980 yıllarında Kültür Bakanlığı’nın yaptığı çalışmalardan sonra, 1981 yılında Güven Bakır’ın başkanlığını yaptığı kazı çalışmaları başlamış, hocamızın emekliliğinden sonra, 2007 yılından bu yana Klazomenai kazısının başkanlığını Prof. Dr. Yaşar E. Ersoy üstlenmiştir.

MÖ 4000 yıllarından itibaren iskân görmüş olan Limantepe mevkiinde yer alan Klazomenai Demir Çağı’ nda kurulmuştur. Geometrik dönemde (MÖ 900-650) apsidal ve dikdörtgen planlı evlerde oturan Klazomenaililer, kentlerini MÖ 7. yüzyılda bir sur duvarı ile çevrilmişlerdir. Arkaik yerleşme, Pers işgaliyle MÖ 546 civarında kesintiye uğramıştır ancak Perslerin ılımlı yönetimiyle MÖ 525-520 civarında eski kent alanlarına geri dönüş görülmektedir.

Zeytinyağı üretim işlikleri ve yerleşimin yaygınlaşması MÖ 6. yüzyılın son çeyreğinde yükselen refahı göstermektedir. MÖ 499’ da patlak veren İon isyanı sırasında MÖ 5. yüzyıl başlarından itibaren, Klazomenai Karantina adasında bir ad kenti olarak yaşamını sürdürmüştür.

Daha sonra fikir ve çıkar ayrılıkları kentte ikili bir iskana sebep olmuştur. MÖ 4. yüzyılın ilk yarısında Atina sempatizanı olmayan bir grup halk, Limantepe mevkiinde, Kyhton adıyla anılan ızgara planlı yeni bir kent kurmuştur. Anakaradaki bu yerleşim, MÖ 350 dolaylarında terk edilmiştir. Bu tarihten sonra Klazomenaililer anakarayı tarım amaçlı kullanmış, yaşamlarını Karantina Adası’nda sürdürmüşlerdir.

Kaynak: Turkish Museums

Klazomenai Örenyeri, varoluşun metafizik düzlemde taş ve toprak suretine büründüğü, insan aklının ratio ile mythos arasında salındığı kutsal bir eşiktir.
Burada her adım, bir ontolojik sarsıntıdır; geçmiş, sıradan bir zaman dilimi olmaktan çıkar ve aeternitas (sonsuzluk) kavramıyla birleşerek insanı kendi küçük varlık bilincinin sınırlarında titreştirir.

Zeytin ağaçlarının suskun fısıltısı eşliğinde ilerlerken, adeta Herakleitos’un panta rhei (her şey akar) öğüdü kulaklarda yankılanır; çünkü burada ne taşlar sabittir, ne de zaman durağandır.
Kırık dökük sütunlar ve yorgun mozaikler, ars longa, vita brevis (sanat uzun, hayat kısa) hakikatini, sonsuz bir trajedinin dekoru gibi önümüze serer.

Klazomenai, yalnızca arkeolojik bir saha değil, varlığın kendine yazdığı bir palimpsesttir; katman katman yaşanmışlıkların üzerine silinmeden eklenmiş bir varlık güncesi.
Burada nihilum (hiçlik) ile essentia (öz) yan yana oturur; insan, bir taş parçasına dokunduğunda kendi faniliğine dokunur ve memento mori (ölümlü olduğunu hatırla) diyen kadim bir ses içimizde yankılanır.

Eğer kalbiniz Aristoteles’in "ilk neden" sorusuyla ağırlaşmışsa ya da Platon’un İdealar Dünyası'na duyulan özlemi ruhunuzda taşıyorsanız, bilin ki Klazomenai sizi bekliyor:
Çünkü burada yalnızca taşlar değil, hakikatin gölgeleri de sessizce ayaktadır.