Bir zamanlar İstanbul sokaklarının gecesini aydınlatan, sabah ayazında üşüyen seyyar satıcılara dost olan, kestaneciyle simitçiye “gel buraya, biraz ısın” dedirten gaz yakıcıları vardı… Şimdilerde sadece eski Türk filmlerinde gördüğümüz bu sokak alevleri, İstanbul'un geçmişine dair en sıcak detaylardan biriydi – hem mecazen hem de kelimenin tam anlamıyla.
1950’li ve 60’lı yıllarda özellikle Eminönü, Karaköy, Beyoğlu ve Unkapanı çevresinde sıkça rastlanan bu gazlı ısıtıcılar, sokakta hayatını kazananların adeta “merkezi ısıtma sistemi”ydi. Körüklü sistemiyle çalışan, üstü kıvrık başlıklı bu cihazlar çoğunlukla açık ateşle yanar, çevresine toplananlara kısa bir mola, minik bir sohbet imkânı verirdi.
Bir yandan hayatı ısıtırken, bir yandan mahalle kültürünü de ateşleyen bu aletler, belediye yasakları ve doğalgazın yaygınlaşmasıyla sokaklardan sessizce çekildi. Ama İstanbul’un ruhunda hâlâ bir yerleri ısıtır.
Teknik Özellikler:
Yakıt Türü: Genellikle hava gazı (şehir gazı) ile çalışırdı. 20. yüzyılın ortalarına kadar İstanbul’da evlere ve bazı sokaklara döşenen hava gazı hatlarından beslenirdi.
Taşınabilirlik: Pek çoğu üç ayaklı, borulu ve körüklü sistemle çalışırdı. Alt kısmında genelde tekerlek veya portatif tutma yeri bulunurdu. Bazıları sabit olurdu ve belediye ya da esnaflar tarafından sokaklara yerleştirilirdi.
Alev Tipi: Açık alevliydi; alev koruma kapakları yoktu. Bu yüzden özellikle geceleri etrafına dikkatlice yaklaşılır, ama ısısı oldukça etkili olurdu.
Malzeme: Döküm gövdeli, bazıları teneke gövdeli olurdu. Yüksek ısıya dayanıklı borularla yukarı doğru çıkan alev, özel bir başlıktan dışarıya yayılırdı.
Bakım: Gazla çalıştığı için düzenli temizlenmesi ve körük sisteminin sağlıklı çalışması gerekirdi. Aksi takdirde karbon monoksit riski yaratabilirdi.
İlk Kimler Kullanıyordu?
Seyyar Satıcılar: Özellikle kestaneciler, kokoreççiler, pilavcılar ve simitçiler bu sobayı hem ürünlerini sıcak tutmak hem de kendilerini ısıtmak için kullanırlardı.
Ayakkabı Boyacıları: Gün boyu sokakta duran boyacılar için bir “gaz yakıcısı” hem müşteri beklerken ısınma aracı, hem de çay molası bahane etme noktasıydı.
Mahalle Bekçileri ve Gece Nöbetçileri: Gece nöbetinde donmamak için sabit noktalarda kullanılan gaz yakıcılar, bekçilerin vazgeçilmeziydi.
Berberler ve Bakkallar: Kapı önüne koyarlardı; içeriye giren müşterinin elleri ısınsın diye...
En Yaygın Olduğu Semtler:
Eminönü – Sirkeci: Yaya yoğunluğu fazla olduğu için hem esnaf hem seyyar satıcılar gaz yakıcıları kullanırdı. Sirkeci Tren Garı çıkışında özellikle kış aylarında birden fazla gaz yakıcının etrafına insanlar toplanırdı.
Unkapanı – Şehzadebaşı: Bu bölgelerdeki kalabalık işçi kesimi, sabahın erken saatlerinde bu ısıtıcılarda ısınarak günlerine başlardı.
Galata Köprüsü – Karaköy: Balıkçılar ve gece çalışanlar için sabit ısı noktaları olarak çok kullanılırdı.
Beyoğlu – Taksim – İstiklal Caddesi: Özellikle arka sokaklardaki bar ve meyhane çalışanları, eğlence mekânlarından çıkanlarla birlikte bu ısıtıcılarda kısa molalar verirdi.
Vefa – Fatih – Aksaray hattı: Ayakkabı boyacıları ve simitçilerin yaygın olduğu bu hattaki sokaklarda gaz yakıcıları adeta bir mahalle geleneği olmuştu.
1950’li ve 60’lı yıllarda özellikle Eminönü, Karaköy, Beyoğlu ve Unkapanı çevresinde sıkça rastlanan bu gazlı ısıtıcılar, sokakta hayatını kazananların adeta “merkezi ısıtma sistemi”ydi. Körüklü sistemiyle çalışan, üstü kıvrık başlıklı bu cihazlar çoğunlukla açık ateşle yanar, çevresine toplananlara kısa bir mola, minik bir sohbet imkânı verirdi.
Bir yandan hayatı ısıtırken, bir yandan mahalle kültürünü de ateşleyen bu aletler, belediye yasakları ve doğalgazın yaygınlaşmasıyla sokaklardan sessizce çekildi. Ama İstanbul’un ruhunda hâlâ bir yerleri ısıtır.
Teknik Özellikler:
Yakıt Türü: Genellikle hava gazı (şehir gazı) ile çalışırdı. 20. yüzyılın ortalarına kadar İstanbul’da evlere ve bazı sokaklara döşenen hava gazı hatlarından beslenirdi.
Taşınabilirlik: Pek çoğu üç ayaklı, borulu ve körüklü sistemle çalışırdı. Alt kısmında genelde tekerlek veya portatif tutma yeri bulunurdu. Bazıları sabit olurdu ve belediye ya da esnaflar tarafından sokaklara yerleştirilirdi.
Alev Tipi: Açık alevliydi; alev koruma kapakları yoktu. Bu yüzden özellikle geceleri etrafına dikkatlice yaklaşılır, ama ısısı oldukça etkili olurdu.
Malzeme: Döküm gövdeli, bazıları teneke gövdeli olurdu. Yüksek ısıya dayanıklı borularla yukarı doğru çıkan alev, özel bir başlıktan dışarıya yayılırdı.
Bakım: Gazla çalıştığı için düzenli temizlenmesi ve körük sisteminin sağlıklı çalışması gerekirdi. Aksi takdirde karbon monoksit riski yaratabilirdi.
İlk Kimler Kullanıyordu?
Seyyar Satıcılar: Özellikle kestaneciler, kokoreççiler, pilavcılar ve simitçiler bu sobayı hem ürünlerini sıcak tutmak hem de kendilerini ısıtmak için kullanırlardı.
Ayakkabı Boyacıları: Gün boyu sokakta duran boyacılar için bir “gaz yakıcısı” hem müşteri beklerken ısınma aracı, hem de çay molası bahane etme noktasıydı.
Mahalle Bekçileri ve Gece Nöbetçileri: Gece nöbetinde donmamak için sabit noktalarda kullanılan gaz yakıcılar, bekçilerin vazgeçilmeziydi.
Berberler ve Bakkallar: Kapı önüne koyarlardı; içeriye giren müşterinin elleri ısınsın diye...
En Yaygın Olduğu Semtler:
Eminönü – Sirkeci: Yaya yoğunluğu fazla olduğu için hem esnaf hem seyyar satıcılar gaz yakıcıları kullanırdı. Sirkeci Tren Garı çıkışında özellikle kış aylarında birden fazla gaz yakıcının etrafına insanlar toplanırdı.
Unkapanı – Şehzadebaşı: Bu bölgelerdeki kalabalık işçi kesimi, sabahın erken saatlerinde bu ısıtıcılarda ısınarak günlerine başlardı.
Galata Köprüsü – Karaköy: Balıkçılar ve gece çalışanlar için sabit ısı noktaları olarak çok kullanılırdı.
Beyoğlu – Taksim – İstiklal Caddesi: Özellikle arka sokaklardaki bar ve meyhane çalışanları, eğlence mekânlarından çıkanlarla birlikte bu ısıtıcılarda kısa molalar verirdi.
Vefa – Fatih – Aksaray hattı: Ayakkabı boyacıları ve simitçilerin yaygın olduğu bu hattaki sokaklarda gaz yakıcıları adeta bir mahalle geleneği olmuştu.
