21. Yüzyıl İçin 21 Ders

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

"21. Yüzyıl İçin 21 Ders" İsrailli tarihçi, yazar Yuval Noah Harari'nin bir kitabının ismidir.

Gemini ve ChatGPT yapay zekâlarından kitabın özetini ve analizini istedim.

Gemini daha detaylı bilgi verdiği için, Gemini’nin verdiği bilgileri esas alarak düşüncelerimi paylaşacağım.

Öncelikle kitabın SİPARİŞ üzerine yazılmış olduğu izlenimi edindim. Çünkü birçok hususta İsrail öğretilerine aykırı öneriler mevcut.

İsrail’de eğitim görmüş, İsrail’de yaşayan birinin bu fikirleri savunması çok zayıf bir ihtimal.

İkinci dikkatimi çeken husus FITRAT diye bir kavram olmadığı esasına dayalı olarak yazılmış. Bu da önerilerinin çoğunu UYGULANMASI İMKÂNSIZ yapıyor.

Tespitlerini derli toplu olması yönüyle beğensem de, bir kısım tespitlerine katılmıyorum.

Tablo 1: "21. Yüzyıl İçin 21 Ders" Kitabının Ana Bölümleri ve Temaları

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Harari "infotech ve biotech"e "ikiz devrimler" kavramlarını kullanarak, sinerjik bir tehdidi vurguluyor.

Daha anlaşılır şekilde söyleyecek olursak, yapay zekâ ve biyolojik teknolojinin birleşerek oluşturdukları etkinin, ayrı ayrı etkilerinin toplamından daha büyük birleşik bir etki üreteceği görüşünü savunuyor ve bu etki yıkıcı olacaktır diyor.

Günümüzde POPÜLER olmuş bir görüşü savunuyor.

Harari’nin Tehdit olarak gördüğü hususlar ve Önerileri​

Bu görüş, “FITRAT” I dikkate almamaktadır.

İnsanlar fıtratları gereği olumsuzluklar karşısında İKİ TÜRLÜ davranış gösterirler.

• Olumsuzluğa tepki gösterirler
• Olumsuzluk üzerine ETKİ uygulayarak, zararlarını bertaraf ederler.

TEPKİ bir eylemin yapılmamasını sağlamayı amaçlar, ETKİ eylemin en güzel şekilde yapılmasını amaçlar.

TEPKİ olumsuzluk içerir, ETKİ olumluya yönlendirir.

Daha anlaşılır söyleyecek olursak, yapay zekâ ve biyoteknolojinin olumsuz etkileri ortaya çıktıkça, insanların bir kısmı yapay zekâ ve biyoteknolojiye karşı tepki göstermeye başlayacaklardır. Bir kısmı da ortaya çıkan olumsuzlukları bertaraf edecek ÇÖZÜMLER üretecektir. FITRAT bunu gerektirir. Sonunda DENGE noktasına ulaşılacaktır.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Harari’nin Politik Zorluklar (Medeniyet, Milliyetçilik, Din, Göç) konularındaki görüşleri TEMELDE FITRAT’A AYKIRI olsa da detaylarda uyumludur.

Hucurat suresi 13. ayette

“Ey insanlar! Sizi bir erkekle bir dişiden yarattık, sonra sizi kavim kavim, kabile kabile kıldık ki tanışasınız…”

buyrulmaktadır. İnsanların (farklı değerlere sahip) kavimler halinde yaşaması FITRATTANDIR. Ortak değerlere dayalı BİR toplum oluşturmaya çalışmak FITRATA AYKIRIDIR.

Harari bir YARATICI olmadığını VARSAYMAKTADIR. Bu durumda FITRATA aykırıdır.

Medeniyet Anlayışında Ortak Zemin: Kültürel üstünlük iddialarına karşı çıkış, diyalog ve adalet temelli bir yaklaşım.

Milliyetçilik Ortak Zemin: Milliyetçiliğin aşırılığına karşı çıkış, küresel ya da ümmet düzeyinde sorumluluk çağrısı. Hadis: “Arabın Arap olmayana, Arap olmayanın Araba üstünlüğü yoktur. Üstünlük ancak takvadadır.” (Hadis – Müsned, 23489)

Din Ortak Zemin: Dinî dayatmaya karşılık özgürlük vurgusu; bilime değer verme; ortak etik alan arayışı.

Göç Sorunu Ortak Zemin: Göç meselesine empati, ahlak ve yapıcı diyalogla yaklaşma ihtiyacı. “Kendileri ihtiyaç içinde olsalar bile başkalarını kendilerine tercih ederler.” (Haşr suresi, 9. ayet)

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Harari'nin Umutsuzluk ve Umut konularına yaklaşımı da FITRATA aykırıdır.

Allah (c.c.)’ın kainatı yaratıp, başıboş bıraktığı VARSAYIMINDAN hareket etmektedir.

Oysa Allah (c.c), Kur’an’da defalarca kullarına ümit vermiştir:

“Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin.” (Zümer suresi, 53. ayet)

“İnsana ancak çalıştığının karşılığı vardır.” (Necm suresi, 39. ayet)

“Allah’ın rahmetinden ancak kâfir olanlar ümit keser.” (Yusuf suresi, 87. ayet)

“Kalpler ancak Allah’ı anmakla huzur bulur.” (Ra’d suresi, 28. ayet)

En zor şartlarda bile ümidi korumak, mü’minin özelliğidir.

Peygamberlerin hayatı bu konuda örnektir (Hz. Nuh, Hz. Musa, Hz. Muhammed).

Harari ve İslam’ın Umut Anlayışlarının Özeti​

Ortak nokta: Umut edilgen değil, çaba ile desteklenen bir bilinç hâlidir.
Fark: Harari seküler, insan merkezli; İslam ise ilahi merkezli ve uhrevî boyutludur.

Allah (c.c.) rahmeti, selamı ve bereketi üzerimize olsun.

Harari'nin Gerçek (Cehalet, Adalet, Post-Gerçek, Bilim Kurgu) konularında tespitleri, Allah (c.c.)’ın kâinatı yaratıp, başıboş bıraktığı VARSAYIMINI esas almaktadır.

Önerileri ise UYGULANAMAZ niteliktedir.

HARARİ’NİN “GERÇEK” ANLAYIŞI​

Harari’nin Yaklaşımı:​

Bilgi çağında insanlar, bilinçli olarak doğruyu değil, duygusal olarak hoşlarına gideni seçiyor.

Çözüm: Eleştirel düşünme, medya okuryazarlığı, bağlam bilgisi.

İslam’ın Öğretisi:​

İlim, en yüce ibadetlerden biridir:

“Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer suresi, 9. ayet)

Cehalet, zulmün, şirk ve ahlâksızlığın kaynağıdır. İslam'da cehalet sadece bilgi eksikliği değil, hidayetten uzaklık anlamındadır.

Allah, cehaleti değil, akletmeyi, düşünmeyi, öğüt almayı emreder.

Ortak yön: Cehalet insanı edilgenleştirir ve dıştan yönlendirilmeye açık hale getirir.
Fark: Harari seküler bilgi ekseninde durur, İslam vahiy-merkezlidir.

Harari’nin Yaklaşımı:​

Adalet, evrensel sanılsa da çoğunlukla kültürel ÇIKARLARIN bir uzantısıdır.

İslam’ın Öğretisi:​

Adalet, Allah’ın isimlerinden biridir (El-Adl) ve yeryüzündeki düzenin temelidir.

Adalet, sadece hukuk değil; kişisel, toplumsal ve ahlâkî bir sorumluluktur.

İlke:

“Bir topluluğa olan kininiz sizi adaletsizliğe sevk etmesin.” (Maide suresi, 8. ayet)

Ortak yön: Adalet, birey ve toplumun temel sorumluluğudur.
Fark: Harari eleştirel ve seküler etik önerir; İslam ise adaleti kutsal bir emir olarak görür.

Harari’nin Yaklaşımı:​

İnsanlar artık veriye değil, anlatıya (hikâyeye) inanıyor.

Sosyal medya algoritmaları gerçeği değil, duygusal yankı odalarını çoğaltıyor.

İslam’ın Öğretisi:​

Kur’an’da “hakikat” ve “batıl” sürekli karşı karşıya getirilir.

“De ki: Hak geldi, batıl yok oldu.” (İsra suresi, 81. ayet)

Kur’an, kıssalarla (hikâyelerle) ahlâkî ve ilkesel dersler verir.
Ancak bu anlatılar, gerçeğe sadık, ibret içeren, ilahi temelli anlatılardır.

Yalan haber, iftira ve manipülasyon açıkça haram sayılır (Nur suresi, 15-16 ayetler).

Ortak yön: İnsanlar anlatıya eğilimlidir, bu yüzden doğru hikâyeler gereklidir.
Fark: Harari anlatının işlevine odaklanır, İslam ise anlatının ilahi doğruluğu ve ahlâki amacına.

Harari’nin Yaklaşımı:​

Bilim kurgu, geleceği eğlenceyle değil, etik ve sosyolojik sorularla tartışmalı.

İslam’ın Öğretisi:​

İslam’da “gelecek bilgisi” Allah’a aittir: (Dikkat: Gayb ve gelecek aynı anlamda alınmış.)

“Gaybın bilgisi Allah’a mahsustur.” (Lokman suresi, 34. ayet)

Ancak geleceğe dair sorumluluk vardır:
Kıyamet, hesap, ahiret gibi kavramlar, bireysel ve toplumsal bilinç oluşturur.

Hayal gücü serbesttir ama yaratıcıyı taklit eden teknolojik kibir (örneğin insanı "tanrılaştıran" kurgu) eleştirilir.

Ortak yön: Gelecek anlatıları bugünün ahlaki meselelerini tartışmalı.
Fark: Harari insan-merkezlidir; İslam ilahi denge ve sorumluluk eksenindedir.

Harari ve İslam’ın “Gerçek” Yaklaşımları​

Her iki yaklaşım da:

Yalanı, cehaleti, adaletsizliği ve manipülasyonu reddeder,

Bireyin doğru bilgiyle aydınlanmasını, toplumun da ahlaki olarak inşa edilmesini savunur.

Fark:​

Harari akılcı, deneyimci ve insan merkezlidir.

İslam vahiy, ahiret ve ilahi murakabe merkezlidir.